ناباروری

ناباروری زمانی تشخیص داده می شود که زوجین پس از یک سال تلاش برای باردار شدن با رابطه جنسی بدون کاندوم نتوانند باردار شوند. حدود 15 درصد از زوج ها پس از یک سال تلاش قادر به باردار شدن نیستند. بعلاوه، نابارور به فردی اطلاق می شود که ممکن است باردار شود، اما سابقه سقط جنین یا مرده زایی دارد.

مطالعات نشان می دهد که در بین زوجین، حدود یک سوم از زن ها به دلایل پزشکی مشخص قادر به بارداری نیستند. در یک سوم دیگر مردان به دلالیل پزشکی در ناباروری نقش دارند و یک سوم آخر، علت یا ناشناخته است یا هر دو زوج را شامل می شود.

این مقاله مروری بر ناباروری است و علل شایع آن، علائم و دیگر گزینه های درمانی را ارائه می دهد.

علائم ناباروری

علائم ناباروری بسته به علت اصلی آن متفاوت است. بارزترین علت آن ناتوانی در باردار شدن یا به پایان نرساندن دوران بارداری است.

در زنان، فقدان قاعدگی (آمنوره) یا نامنظم بودن آن ممکن است نشانه ای از مشکل ناباروری باشد و دلیلش این است که زنی بدون قاعدگی منظم به احتمال زیاد هر ماه تخمک گذاری نمی کند.

علل ناباروری

دلایل متعددی برای ناباروری وجود دارد که هم زنان و هم مردان را تحت تاثیر قرار می دهد.

ناباروری زنان

به منظور درک بهتر علل ناباروری در زنان، ابتدا باید بدانیم که بدن زن چگونه باردار می شود. برای باردار شدن، بدن زن باید یک تخمک را از یکی از تخمدان ها آزاد کند. سپس، اسپرم مرد به تخمک ملحق می شود تا آن را بارور کند. در نهایت، تخمک بارور شده باید از طریق لوله فالوپ به رحم برود، جایی که جنین به دیواره رحم متصل می شود یا به اصطلاح  لانه گزینی می کند.

علل احتمالی ناباروری در زنان عبارتند از:

• سن: تخمین زده می شود در بین زوج هایی که زن در بازه سنی 30 تا 39 سال قرار دارد، حدود 22 درصد برای باردار شدن اولین فرزند خود دچار مشکل می شوند و در زوج‌هایی که زن کمتر از 30 سال سن دارد، حدود 13 درصد درگیر مشکلات باروری هستند.
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): عدم تعادل هورمونی منجر به ایجاد اختلال در تخمک گذاری می شود و زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک سطوح بالایی از تستوسترون دارند. این مسئله شایع ترین علت ناباروری در زنان است.
• نارسایی زودرس تخمدان (POI): وضعیتی مشابه یائسگی زودرس است، یعنی زمانی که تخمدان ها قبل از 40 سالگی از کار می افتند.
• کاهش ذخیره تخمدانی (DOR): به وضعیتی گفته می شود که یک زن تخمک کمتری نسبت به سنش داشته باشد. اما، به طور طبیعی با افزایش سن، تعداد تخم ها کاهش می یابد.
• آمنوره عملکردی هیپوتالاموس (FHA): وضعیتی است که در اثر ورزش بیش از حد، کاهش وزن، استرس و یا ترکیبی از آن ها ایجاد شده و منجر به عدم تخمک گذاری (زمانی که فرد تخمک گذاری نمی کند) می شود.
• عملکرد نادرست هیپوتالاموس و غدد هیپوفیز: در صورت عدم فعالیت صحیح این ساختارها، غده هیپوفیز پرولاکتین (هورمون) بیش از حد تولید می کند که ممکن است منجر به عدم تخمک گذاری شود.
• مسدود شدن لوله های فالوپ: از جمله عوامل خطرساز انسداد لوله فالوپ عبارتند از: اندومتریوز، سابقه عفونت لگن، پارگی آپاندیس، سابقه عفونت های مقاربتی (STIs) و سابقه جراحی شکم.
• شرایط خاص رحمی: فیبروم رحم، چسبندگی داخل رحمی و پولیپ آندومتر با ناباروری در زنان همراه است.
• یائسگی: عملکرد تخمدان ها به طور طبیعی همزمان با بالا رفتن سن کاهش می یابد. به طور معمول، یائسگی در حدود 50 سالگی رخ می دهد و علائم آن شامل پریودهای نامنظم یا عدم آن، گرگرفتگی و غیره است.
• مصرف مواد: استعمال دخانیات و مصرف بیش از حد الکل خطر ناباروری را افزایش می دهد.
• تغییرات وزن: در صورتی که بدن زن به عنوان کم وزن، دارای اضافه وزن یا چاق طبقه بندی شود، احتمال ناباروری در او بیشتر می شود.
• استرس: زنانی که تحت استرس عاطفی یا فیزیکی قابل توجهی هستند بیشتر در معرض خطر آمنوره قرار دارند.

ناباروری مردان

علل احتمالی ناباروری مردان عبارتند از:

سن: تحقیقات نشان می دهد که مردان بالای 40 سال بیشتر از مردان جوانتر در معرض ناباروری قرار دارند.

واریکوسل: بزرگ شدن سیاهرگ بیضه که ممکن است بر تعداد یا شکل اسپرم تاثیر بگذارد.

ضربه: آسیب به بیضه ها بر تولید اسپرم تاثیر می گذارد.

اختلالات هورمونی: زمانی که هیپوتالاموس یا غدد هیپوفیز به طور طبیعی کار نمی کنند، بدن ممکن است با ترشح بیش از حد پرولاکتین منجر به کاهش تعداد اسپرم شود.

اختلالات ژنتیکی: شرایطی مانند سندرم کلاین فلتر، حذف میکرو کروموزوم Y، آپلازی سلول های زایا و دیستروفی میوتونیک ممکن است منجر به کاهش تولید اسپرم شوند.

برخی از بیماری ها: از جمله بیماری های مزمنی مانند دیابت، فیبروز کیستیک، اختلالات خودایمنی و برخی از عفونت‌ها ممکن است بر تولید اسپرم تاثیر بگذارد.

مصرف الکل یا مواد مخدر: سیگار کشیدن و مصرف غیرقانونی مواد مخدر با ناباروری مردان مرتبط است.

تستوسترون: قرار گرفتن بیش از حد در معرض تستوسترون به شکل تزریق، ایمپلنت، ژل موضعی یا استروئیدها ممکن است در ناباروری نقش داشته باشد.

مواجهه های زیست محیطی: دمای بالا می تواند عملکرد اسپرم را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین، گذراندن زمان زیاد در سونا، جکوزی یا نشستن های طولانی مدت بر روی ویلچر ممکن است بر باروری مردان تاثیر سوء بگذارد.از جمله دیگر عواملی که باروری مردان را کاهش می دهد عبارتند از آفت کش ها، سرب، کادمیوم و جیوه.

درمان‌ سرطان: شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و جراحی سرطان بیضه، خطر ناباروری را در مردان افزایش می‌دهد.

چه داروهایی باعث ناباروری می شود؟

داروهای زیر بر باروری مردان اثر می‌گذارد:

• یولکسین (فلوتامید)
• آندروکور (سیپروترون)
• کازودکس (بیکالوتامید)
• آلداکتون (اسپیرونولاکتون)
• نیزورال (کتوکونازول)
• تاگامت (سایمتیدین)

درمان ناباروری به شدت به علت آن بستگی دارد

روش درمان ناباروری

درمان ناباروری به شدت به علت آن بستگی دارد. از جمله عوامل دیگر می توان به سن، ترجیحات و مدت زمان تلاش زوجین برای باردار شدن اشاره کرد.

در زوج‌هایی که درگیر ناباروری خفیف مردانه هستند یا علت ناشناخته ای دارند، ممکن است تلقیح داخل رحمی (IUI) توصیه شود. در این روش، اسپرم مرد طی مراحلی آماده سازی شده و در رحم زن قرار می گیرد. ممکن است همراه با روش IUI داروهایی هم تجویز شود.

دارو

داروهای خوراکی که ممکن است برای درمان ناباروری مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از:

• کلومید (کلومیفن سیترات) کمک می کند تا غده هیپوفیز باعث تحریک تخمک گذاری شود. این دارو را می توان برای درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک نیز استفاده کرد.
• فمارا (لتروزول) همزمان با کاهش موقت سطح پروژسترون باعث تخمک‌گذاری در زنان می‌شود. این دارو باعث می شود که مغز به طور طبیعی هورمون محرک فولیکول (FSH) بیشتری بسازد و این هرمون باعث تحریک تخمک گذاری در زنان مبتلا به PCOS می شود.
• گلوکوفاژ (متفورمین) سطح هورمون های مردانه را در بدن زنان کاهش می دهد و تخمک گذاری را در زنان مبتلا به PCOS تحریک می کند.
• پارلودل (بروموکریپتین) و داستینکس (کابرگولین) می تواند سطح پرولاکتین را در بدن زن کاهش داده و باروری را تقویت کنند.

داروهای تزریقی که ممکن است برای درمان ناباروری مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از:

• Menopur و Repronex (گنادوتروپین یائسگی انسانی یا hMG) در زنانی که به دلیل عدم فعالیت غده هیپوفیز تخمک گذاری نمی کنند، استفاده می شود. این داروها باعث تحریک رشد تخمک های بالغ در تخمدان ها می شود.
• Follistim و Gonal-F رشد تخمک های بالغ را بسیار شبیه به hMG تحریک می کنند.
• آنالوگ‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) و آنتاگونیست‌های GnRH در طول درمان لقاح آزمایشگاهی (IVF) برای جلوگیری از تخمک‌گذاری زن در آماده‌سازی برای انتقال جنین استفاده می‌شوند.

تکنولوژی کمک باروری

تکنولوژی کمک باروری (ART) به هر نوع درمان باروری از قبیل دست زدن به تخمک ها یا جنین ها در خارج از بدن گفته می شود. رایج ترین گزینه ها عبارتند از:

• لقاح آزمایشگاهی (IVF): تخمک و اسپرم در آزمایشگاه برای ایجاد جنین با هم ترکیب می شوند. بعد از سه تا پنج روز جنین به رحم زن منتقل می‌شود و یا می توان آن را برای انتقال در آینده فریز کرد.
• تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI): در آزمایشگاه، یک عدد اسپرم در یک تخمک بالغ تزریق شده و سپس به رحم زن منتقل می شود. به طور معمول از این نوع IVF برای درمان ناباروری مردان استفاده می شود.

در روش IVF از تخمک ها و اسپرم های زوجین برای ایجاد جنین استفاده می شود. همچنین این امکان وجود دارد که از تخمک اهداکننده، اسپرم اهداکننده یا جنین اهداکننده برای زوج هایی که به آن ها نیاز دارند، استفاده شود. در واقع، یک زن بدون رحم می تواند از حامل حاملگی برای حمل نوزاد تا پایان دوره استفاده کند.

عوارض و عوامل خطرساز

یکی دیگر از عوارض احتمالی ناباروری، اضطراب است.

عوارض و عوامل خطرساز مرتبط با ناباروری به علت اصلی آن بستگی دارد.

شایع ترین عارضه ART بارداری چند قلویی(بارداری بیش از یک نوزاد) است. اما می توان با محدود کردن تعداد جنین های منتقل شده به رحم زن، خطر بارداری چند قلویی را به حداقل رساند.

یکی دیگر از عوارض احتمالی ناباروری، اضطراب است. بررسی ها نشان می دهد زنانی که تحت ART قرار می‌گیرند، بیشتر در معرض اضطراب هستند، به‌ خصوص اگر در درمان خود با شکست مواجه شده باشند و یا نیاز به چندین نوبت ART داشته باشند. همچنین، زنانی که با استفاده از ART باردار شده اند، در آینده بیشتر در معرض خطر افسردگی قرار می گیرند.

آیا آزمایش هایی برای تشخیص علت ناباروری وجود دارد؟

آزمایش های متعددی برای تعیین علت ناباروری مورد استفاده قرار می گیرد. ابتدا پزشک با معاینه فیزیکی و بررسی سابقه پزشکی از هر دو شریک کارش را شروع می کند. آزمایش‌های اولیه اغلب شامل تجزیه و تحلیل مایع منی، ارزیابی لوله‌های رحمی و آزمایش ذخیره تخمدان است.

آزمایش های تشخیصی ناباروری در زنان عبارتند از:

• سونوگرافی ترانس واژینال: سونوگرافی با هدف بررسی سلامت رحم
• هیستروسالپنگوگرام: عکسبرداری با اشعه ایکس از رحم و لوله های فالوپ برای بررسی عملکرد لوله های فالوپ
• کروموپروتوبیشن: روشی که در حین لاپاراسکوپی برای ارزیابی لوله های فالوپ با تزریق رنگ از طریق دهانه رحم به داخل رحم و لوله های فالوپ انجام می شود.

برای تشخیص ناباروری در مردان از آنالیز مایع منی استفاده می شود. این آزمایش برای بررسی تعداد اسپرم ها، حرکت و شکل آن ها است.

چه زمانی باید به ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی مراجعه کرد؟

در صورتی که زوجین پس از یک سال تلاش برای باردار شدن با رابطه جنسی بدون کاندوم باردار نشوند، باید به یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی مراجعه کنند تا از نظر ناباروری بررسی شوند. در زوج هایی که زن 35 ساله یا بالاتر است، توصیه می شود پس از گذشت شش ماه تلاش به یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی مراجعه کنند. سپس این افراد به متخصص غدد تولید مثل ارجاع داده می شوند- پزشکی که در درمان افراد مبتلا به ناباروری تخصص دارد.

در صورتی که هر یک از زوجین درگیر عوامل خطرساز ناباروری هستند، بهتر است هنگام شروع تلاش برای بارداری با پزشک خود مشورت کنند.

عوامل خطرساز ناباروری در زنان شامل موارد زیر است:

• دوره های قاعدگی نامنظم یا عدم قاعدگی
• آندومتریوز
• بیماری التهابی لگن (PID)
• بیماری رحمی
• سابقه سقط جنین
• سابقه شیمی درمانی یا پرتودرمانی

عوامل خطرساز ناباروری در مردان عبارتند از:

• سابقه ترومای (ضربه) بیضه
• سابقه جراحی فتق
• سابقه شیمی درمانی
• سابقه ناباروری با شریکی دیگر
• اختلال در عملکرد جنسی

سخن پایانی

ناباروری در حقیقت نوعی بیماری بسیار ناراحت کننده است که زوج ها را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می­دهد. از طرفی، فرآیند تشخیصی ممکن است طولانی و خسته کننده باشد. پس بدانید که احساسات شما عادی است. بنابراین به راحتی با شریک زندگی خود و ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی درباره ناامیدی ها و نیازهای خود صحبت کنید. حتی می توانید برای دریافت حمایت بیشتر با خانواده یا دوستانتان نیز حرف بزنید.

منبع: verywellhealth.com / ترجمه: فاطمه شهابی