تنبلی تخمدان چیست؟ بایدها و نبایدهای مهم سندروم پلی کیستیک

تخمدان‌ها از ارگان‌های اصلی بدن زنان هستند که علاوه بر باروری در تعادل هورمونی و سلامت عمومی آنها نقش دارند. اختلال در عملکرد تخمدان‌ها یا همان تنبلی تخمدان با تأثیرگذاری بر سیستم‌های متابولیک مختلف، عوارض متعددی برای خانم‌ها ایجاد می‌کند. اگر به‌تازگی تشخیص PCOS دریافت کرده‌اید یا به‌دنبال بهترین راه‌های کنترل تنبلی تخمدان هستید، این مطلب از سایت مانکن برای شماست. در ادامه با سندروم پلی کیستیک، علل، عوارض و روش‌های درمان آن آشنا می‌شوید.

تنبلی تخمدان چیست؟

سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) که با عنوان تنبلی تخمدان نیز شناخته می‌شود، از رایج‌ترین اختلالات هورمونی در زنان به شمار می‌رود. در این وضعیت، تخمدان‌ها با تولید مقادیر بالایی از هورمون‌های مردانه (آندروژن‌ها) باعث بهم خوردن تعادل هورمونی بدن می‌شوند. پلی‌کیستیک به معنای کیست‌های متعدد است و علت این نام‌گذاری، تشکیل کیست‌های فولیکولی متعدد در تخمدان‌هاست. بااین‌حال وجود کیست‌های کوچک فولیکولی تنها علائم تنبلی تخمدان نیست.

این بیماری ۶ تا ۱۳ درصد از زنان در سن باروری را درگیر می‌کند. متأسفانه تا ۷۰ درصد از موارد ابتلا به این سندروم تشخیص داده نمی‌شود.

علائم تنبلی تخمدان

علائم سندروم تخمدان پلی‌کیستیک بسیار متنوع هستند. برخی از زنان مبتلا یک یا چند مورد از نشانه‌های زیر را تجربه می‌کنند و بعضی دیگر هیچ‌گونه علامت ظاهری ندارند. رایج‌ترین نشانه‌های تنبلی تخمدان عبارت‌اند از:

• تأخیر در دوره‌های قاعدگی، پریودهای نامنظم یا قطع عادت ماهیانه (کمتر از ۸ پریود در سال)؛
• خونریزی‌های قاعدگی طولانی یا بسیار شدید به دلیل تخمک گذاری نامنظم؛
• رشد موهای زبر و تیره در نواحی چانه، بالای لب، سینه، شکم و پشت؛
• جوش‌های مقاوم به درمان روی صورت، پشت یا سینه خصوصا در دوران بزرگسالی؛
• افزایش وزن و چاقی به‌خصوص در ناحیه شکم؛
• افزایش سایز تخمدان‌ها و تشکیل کیست‌های فولیکولی متعدد در اطراف لبه آنها؛
• لکه‌های تیره و ضخیم پوست در ناحیه زیر بغل، گردن یا زیر سینه‌ها به دلیل مقاومت به انسولین؛
• ریزش، نازکی و کاهش حجم مو در جلو یا فرق سر و شقیقه‌ها به دلیل افزایش سطح هورمون‌های مردانه؛
• و سقط جنین و ناباروری به خاطر تخمک‌گذاری نامنظم یا عدم تخمک‌گذاری.

علائم  PCOS در افراد چاق معمولا شدیدتر از سایرین است. ارتباط سندروم تخمدان پلیکیستیک و افزایش وزن با ایجاد یک چرخه معیوب، کنترل این بیماری را دشوارتر می‌کند.

۵ علت PCOS در زنان

علت دقیق سندروم پلی کیستیک مشخص نیست؛ اما متخصصان معتقدند که این بیماری به دلیل ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی ایجاد می‌شود. مهم‌ترین علل ایجاد تنبلی تخمدان شامل موارد زیر هستند:

۱.مقاومت به انسولین، شایع‌ترین علت تنبلی تخمدان در زنان

بیش از ۷۰ درصد از زنان مبتلا به PCOS حتی در صورت داشتن وزن طبیعی، درگیر درجاتی از مقاومت به انسولین هستند. در این وضعیت بدن از انسولین به درستی استفاده نمی‌کند؛ بنابراین سطح انسولین خون بالا می‌رود. افزایش انسولین با تحریک تخمدان‌ها و غدد فوق کلیوی باعث تولید و آزادسازی بیش‌ازحد هورمون‌های مردانه می‌شود. فعالیت بدنی منظم، موثرترین راه برای بهبود مقاومت به انسولین است. برای دسترسی به انواع تمرینات بدنی هدفمند، همین حالا برای نصب برنامه مانکن اقدام کنید.  

۲. سطح بالای آندروژن‌ها

بالا بودن سطح هورمون‌های مردانه به دلایل ژنتیکی، مشکلات غدد فوق کلیوی و سایر عوامل هورمونی ناشناخته نیز اتفاق می‌افتد. سطوح بالای آندروژن‌ها با مختل کردن عملکرد طبیعی تخمدان‌ها مانع رشد کامل و رهاسازی منظم تخمک می‌شود. این امر چرخه‌ قاعدگی را نامنظم و تخمک‌گذاری را متوقف می‌کند.

۳. نقش ژنتیک در ابتلا به تنبلی تخمدان

وجود فرد مبتلا به PCOS در بستگان درجه یک مانند خواهر و مادر، ریسک ابتلا به این سندروم را در شما افزایش می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد که حدود یک‌سوم از مبتلایان به تنبلی تخمدان دارای سابقه خانوادگی مثبت در مورد این سندروم هستند.

۴. التهاب مزمن خفیف و سندروم پلی کیستیک

اغلب مبتلایان به PCOS در بدن خود نوعی التهاب طولانی‌مدت و خفیف دارند که معمولا توسط چربی احشایی و مقاومت به انسولین تحریک می‌شود. این التهاب به‌عنوان یک عامل تشدید کننده با ترشح ترکیبات التهابی در واکنش صحیح سلول‌ها نسبت به انسولین اختلال ایجاد می‌کند. بنابراین مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهد. همچنین با تأثیر مستقیم بر تخمدان‌ها به تولید بیشتر هورمون‌های مردانه منجر می‌شود. این وضعیت، شرایط ابتلا به تنبلی تخمدان را فراهم می‌کند.

۵. عوامل مربوط به سبک زندگی

 عادات ساده روزمره به‌طور غیر مستقیم در ابتلا به تنبلی تخمدان نقش دارند. پیروی از رژیم‌های غذایی ناسالم و نداشتن فعالیت بدنی کافی به چاقی، افزایش قند خون و ایجاد و تشدید مقاومت به انسولین منجر می‌شود. خواب ناکافی و استرس مزمن نیز با تشدید عدم تعادل هورمونی، ریسک ابتلا به آن را افزایش می‌دهند. صرفنظر از علت ابتلا به PCOS، نظارت دقیق بر کالری دریافتی از طریق آموزش کالری شماری در کنترل شرایط این سندروم نقش موثری دارد.

عوارض PCOS در زنان

تشخیص تخمدان پلی‌کیستیک

به دلیل مشترک بودن علائم تنبلی تخمدان با برخی از مشکلات سلامتی، پزشکان برای تشخیص آن از ترکیبی از روش‌های زیر استفاده می‌کنند.

۱.تاریخچه پزشکی و معاینه

پزشک درباره علائم فعلی، دوره‌های قاعدگی، تغییرات وزنی قابل‌توجه و سابقه خانوادگی ابتلا به PCOS یا سایر بیماری‌های هورمونی از شما سوال می‌کند. سپس معاینه فیزیکی و معاینه لگنی را به‌صورت زیر انجام می‌دهد:

• معاینه فیزیکی شامل اندازه‌گیری فشار خون؛
• بررسی علائم ظاهری مانند پرمویی، آکنه یا ریزش موی سر؛
• و  معاینه لگنی برای بررسی وضعیت سلامت رحم و اندام‌های تولید مثل داخلی.

۲. آزمایش‌ خون برای تشخیص تنبلی تخمدان

آزمایش خون برای تشخیص  PCOSبه‌منظور تأیید عدم تعادل هورمونی و همچنین بررسی وضعیت متابولیک بدن انجام می‌شود و شامل موارد زیر است:

• تست‌های هورمونی برای اندازه‌گیری سطح بالای آندروژن‌ها و سایر هورمون‌های مرتبط با تخمک‌گذاری؛
• آزمایش قند خون برای سنجش سطح گلوکز خون و بررسی مقاومت به انسولین؛
• و بررسی چربی خون و اندازه‌گیری سطح کلسترول و تری‌گلیسیرید.

۳. سونوگرافی

این روش تشخیصی با کمک امواج صوتی، تصاویر دقیقی از اندام‌های داخلی بدن ایجاد می‌کند. سونوگرافی معمولا به‌صورت واژینال و با اهداف زیر انجام می‌شود:

• بررسی ظاهر و اندازه تخمدان‌ها و مشاهده وجود کیست‌های فولیکولی کوچک؛
• ارزیابی ضخامت لایه داخلی رحم (آندومتر)؛
• و شناسایی هرگونه توده یا کیست غیرطبیعی دیگر در اندام‌های تولید مثل.

درمان سندروم پلی کیستیک

PCOS در حال حاضر درمان قطعی ندارد؛ اما به‌خوبی مدیریت می‌شود. بنابراین هدف از درمان تنبلی تخمدان، کنترل مؤثر علائم و کاهش تأثیرات بلند مدت آن بر سلامت عمومی شماست. روش‌های کنترل تنبلی تخمدان با‌توجه‌به شرایط فردی مانند شدت علائم، سابقه پزشکی و قصد شما برای بارداری مشخص می‌شود. روش‌های درمانی معمولاً شامل ترکیبی از تغییرات سبک زندگی و داروها هستند که به‌طور خلاصه در ادامه به آنها می‌پردازیم. برای دریافت جزئیات کامل‌تر در این زمینه به مطلب درمان تخمدان پلی‌کیستیک مراجعه کنید.

اصلاح سبک زندگی، اساس درمان تنبلی تخمدان

اصلی‌ترین راهکار برای کنترل علائم PCOS اِعمال تغییرات مثبت در سبک زندگی فرد مبتلاست. این تغییرات صرفنظر از قصد فرد برای بارداری شامل موارد زیر هستند:

۱.تغذیه مناسب برای تنبلی تخمدان

برای بهبود مقاومت به انسولین و کنترل التهاب مزمن باید مصرف شکر، کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده و غذاهای فرآوری‌شده را در رژیم غذایی برای تنبلی تخمدان به‌شدت محدود کنید. همچنین فیبر، پروتئین بدون چربی و چربی‌های سالم بیشتری در رژیم‌تان بگنجانید. این موارد با کمک به کاهش وزن و تنظیم هورمون‌ها به مدیریت علائم و عوارض PCOS کمک می‌کند.

۲. مدیریت استرس، از راه‌های کنترل تنبلی تخمدان

استرس مزمن با افزایش کورتیزول به تحریک تولید آندروژن‌ها و تشدید مقاومت به انسولین منجر می‌شود؛ بنابراین تعادل هورمونی بدن را بهم می‌ریزد. برای کاهش سطح استرس، ۲۰ دقیقه در روز را به یوگا، مدیتیشن، تنفس عمیق، قدم زدن در طبیعت و گوش دادن به موسیقی‌های آرام اختصاص دهید.

پرداختن به تمرینات ورزشی استاندارد و متناسب با وضعیت جسمانی‌، یک روش موثر برای مقابله با استرس روزمره است. برای دریافت برنامه ورزشی به‌روز و هدفمند از مانکن کمک بگیرید.

۳. بهبود کیفیت خواب

خواب کافی با بهبود مقاومت به انسولین، تنظیم هورمون‌های اشتها و تعدیل هورمون‌های جنسی به کاهش سطح آندروژن‌ها و کنترل علائم PCOS کمک می‌کند. برای این منظور باید یک روتین خواب منظم داشته باشید. همچنین در ساعات پایانی روز از مصرف کافئین و قرارگیری در معرض نور آبی دستگاه‌های الکترونیکی اجتناب کنید.

۴. ورزش برای تنبلی تخمدان

ورزش منظم خصوصا تمرینات قدرتی و هوازی با کمک به تنظیم قند خون در کنترل وزن و آب کردن چربی‌های شکم نقش دارد. این امر به کاهش سطح هورمون‌های مردانه، کنترل قاعدگی و سایر علائم PCOS منجر می‌شود. همچنین با تسکین استرس در تعدیل هورمون‌ها و بهبود شرایط سندروم تخمدان پلی‌کیستیک موثر است. برای آشنایی با مناسب‌ترین تمرینات بدنی PCOS، مطلب ۶ ورزش برای تنبلی تخمدان را بخوانید.

۵. کاهش مصرف کافئین

مصرف‌ بیش‌ازحد کافئین با اختلال در چرخه خواب و افزایش سطح کورتیزول، تعادل هورمونی بدن را بهم می‌زند و علائم PCOS را تشدید می‌کند. برای بهبود وضعیت متابولیک، مصرف کافئین را به حداقل برسانید و در ساعات پایانی بعدازظهر از آن استفاده نکنید.

۶. مصرف مکمل‌های ضروری

استفاده از مکمل‌هایی مانند اینوزیتول و ویتامین D با کاهش مقاومت به انسولین و بهبود متابولیسم به تنظیم چرخه قاعدگی و تسکین علائم ناخوشایند PCOS کمک می‌کند. مکمل‌هایی مانند زینک، امگا ۳، B9  و NAC نیز با کاهش التهاب بدن در تنظیم هورمون‌ها و کنترل شرایط تنبلی تخمدان نقش دارند.

۷. استفاده از دمنوش‌های گیاهی

مصرف دمنوش‌های ضد التهابی و آنتی‌آندروژنی با کمک به تنظیم هورمون‌ها به تسکین علائم ناخوشایند PCOS منجر می‌شود. به‌عنوان مثال چای نعناع فلفلی با کاهش هورمون‌های مردانه در بهبود پرمویی و آکنه نقش دارد. دمنوش دارچین و چای سبز نیز با کنترل مقاومت به انسولین و کاهش التهاب در تنظیم دوره‌های قاعدگی و کنترل وزن مؤثرند.

درمان تنبلی تخمدان، بدون بارداری

هدف اصلی در این شرایط، تنظیم دوره‌های قاعدگی، کاهش علائم هورمونی مانند آکنه و پرمویی و جلوگیری از عوارض طولانی‌مدت این بیماری است. پزشک علاوه بر راهکارهای اصلاح سبک زندگی از روش‌های زیر برای مدیریت علائم PCOS استفاده می‌کند.

۱.داروهای هورمونی

قرص‌ها و چسب‌های ضدبارداری و حلقه واژینال (IUD) با تأمین استروژن و پروژستین و کاهش سطح آندروژن در تنظیم دوره‌های قاعدگی و کاهش علائم PCOS نقش دارند. این داروها صرفاً برای مدیریت علائم PCOS تجویز می‌شوند و مشکل اصلی را درمان نمی‌کنند.

۲. داروهای تنظیم‌کننده قند

این داروها (مانند متفورمین) به پردازش بهتر انسولین توسط بدن کمک می‌کنند. این امر علاوه بر تنظیم چرخه‌های قاعدگی و کاهش علائم کلی PCOS با کنترل بهتر اشتها و متابولیسم در مدیریت وزن نقش دارد. کاهش وزن یک عامل حیاتی در بهبود حساسیت به انسولین و کاهش سطح آندروژن در زنان مبتلا به تنبلی تخمدان است.

۳. داروهای مسدود کننده آندروژن

این داروهای درمان تنبلی تخمدان (مانند اسپیرونولاکتون) با مسدود کردن گیرنده‌های آندروژن، اثرات هورمون‌های مردانه را خنثی می‌کنند. این امر در کنترل علائم ناخوشایند سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) مانند آکنه شدید و رشد موهای زائد (هیرسوتیسم) موثر است.

بارداری در زنان با تنبلی تخمدان

راه‌های کنترل تنبلی تخمدان در زنانی که قصد بارداری دارند، علاوه بر اصلاح سبک زندگی شامل موارد زیر است:

۱. داروهای القا کننده تخمک‌گذاری

برای تحریک تخمدان‌ها و القای تخمک‌گذاری در افراد مبتلا به PCOS از داروهای خوراکی، تزریقی یا ترکیبی استفاده می‌شود. کلومیفن و لتروزول از رایج‌ترین داروهای خوراکی برای  تحریک رشد فولیکول‌ها هستند. آنها با دستکاری محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–تخمدان باعث می‌شوند که بدن هورمون‌های محرک تخمک‌گذاری تولید کند. در صورت عدم تأثیرگذاری داروهای خوراکی از انواع تزریقی (گونادوتروپین‌ها) استفاده می‌شود. هورمون‌های موجود در داروهای تزریقی به‌طور مستقیم فرآیند رشد تخمک‌ها را تقویت می‌کنند.

۲. جراحی (در موارد نادر)

این جراحی کم‌تهاجمی با عنوان دریلینگ تخمدان با لاپاراسکوپی (LOD) یا کوتر تخمدان شناخته شده و در صورت عدم پاسخگویی به داروهای محرک تخمک‌گذاری توصیه می‌شود. در این روش، جراح با استفاده از لاپاراسکوپ و ابزارهای حرارتی یا لیزری، بافت‌های تولیدکننده هورمون‌های مردانه را از بین می‌برد. این کار با کاهش سطح آندروژن و LH به بدن کمک می‌کند تا تعادل هورمونی لازم برای شروع تخمک‌گذاری منظم را به دست آورد.

۳. لقاح آزمایشگاهی  (IVF) در تنبلی تخمدان

این مورد آخرین گزینه درمانی برای افرادیست که با مصرف داروها و جراحی هنوز باردار نشده‌اند. داروهای تزریقی قوی در IVF با تحریک تخمدان‌ها به تولید تعداد زیادی تخمک بالغ کمک می‌کنند. سپس تخمک‌های بالغ از تخمدان بیرون کشیده شده و در محیط آزمایشگاه با اسپرم مرد ترکیب و بارور می‌شوند. در نهایت، جنین‌های سالم تشکیل‌شده را به رحم مادر انتقال می‌دهند.

حرف آخر

در این مطلب از سایت مانکن با تنبلی تخمدان، علائم، روش‌های تشخیص و درمان آن آشنا شدید. متأسفانه سبک زندگی مدرن، افزایش استرس مزمن و کاهش کیفیت تغذیه، میزان شیوع این بیماری را در میان زنان به‌شدت افزایش داده است. اگر تجربه‌ای درباره سندروم پلی کیستیک و راه‌های کنترل تنبلی تخمدان دارید، لطفا آن را با ما در میان بگذارید.

سوالات متداول

• تفاوت تخمدان پلی‌کیستیک و تنبلی تخمدان چیست؟

تنبلی تخمدان اصطلاح عامیانه برای سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است. در واقع هر دو عبارت به یک اختلال هورمونی – متابولیک پیچیده اشاره می‌کنند؛ با این تفاوت که تنبلی تخمدان معمولا توسط افراد معمولی به کار می‌رود.

• بهترین قرص برای تنبلی تخمدان چیست؟

بهترین دارو برای سندروم تخمدان پلی‌کیستیک با توجه به شدت علائم و هدف شما از درمان مشخص می‌شود. متفورمین، کلومیفن، لتروزول و قرص‌های ضد بارداری از موثرترین داروهای درمان تنبلی تخمدان هستند.

• فرق تنبلی تخمدان خفیف و شدید در چه مواردی است؟

تفاوت تنبلی تخمدان خفیف و شدید در تعداد و شدت علائم بالینی و همچنین میزان پاسخ‌دهی به درمان است. نوع خفیف معمولا با اصلاح سبک زندگی و دوز پایین داروهای خوراکی کنترل می‌شود؛ اما موارد شدید به داروهای قوی‌تر و مداخلات پزشکی جدی نیاز دارد.

• برای پیشگیری از تنبلی تخمدان چه کار کنیم؟

پیشگیری از سندروم تخمدان پلی‌کیستیک به‌طور کامل امکان‌پذیر نیست. بااین‌حال رعایت نکاتی مانند کاهش وزن، اصلاح رژیم غذایی، فعالیت بدنی منظم، کنترل استرس و مصرف برخی دمنوش‌های گیاهی احتمال ابتلا به آن را کاهش می‌دهد.

---

منابع: my.clevelandclinic.org،mayoclinic.org،hopkinsmedicine.org/ ویراستار: طیبه جلایر