عوارض جانبی رژیم کتوژنیک

رژیم کتوژنیک که به آن «کتو» نیز گفته می‌شود، نوعی رژیم غذایی کم کربوهیدرات است که بدن را تشویق می‌کند تا به جای گلوکز، چربی را به عنوان منبع اصلی سوخت بسوزاند. گرچه قدمت آن به حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد برمی گردد، اما در پزشکی معاصر، این رژیم غذایی در دهه ۱۹۲۰ برای درمان بیماری صرع مقاوم به دارو، به طور خاص در کودکان معرفی شد.

با این حال، این رژیم غذایی به دلیل نقش پزشکی خاصی که در درمان برخی از بیماری های عصبی از جمله بیماری آلزایمر، پارکینسون، سکته مغزی، ضربه مغزی، میگرن و غیره دارد، بسیار مورد استقبال قرار گرفته است.

در دهه ۱۹۷۰رژیم غذایی کتوژنیک به عنوان ابزاری برای کاهش وزن در کنار برنامه غذایی دکتر رابرت اتکینز در مورد برنامه غذایی کم کربوهیدرات و پرچرب، همراه پروتئین بالا، کانون توجه قرار گرفت.

کیم بومن، متخصص تغذیه ورزشی F45 اینطور توضیح می دهد، «هنگامی که بدن چربی ها را به عنوان منبع اولیه انرژی خود استفاده می کند، حالت متابولیکی به نام «کتوزیس» ایجاد می شود که با استفاده از اجرام کتون حاصل از چربی برای انرژی به جای گلوکز (کربوهیدرات ها) رخ می دهد.»

بومن به این نکته اشاره می کند که هدف رژیم کتوژنیک این است که بدن را در طول دوره رژیم در حالت کتوز نگه دارد تا روند کاهش چربی افزایش پیدا کند.

رژیم غذایی کتور به طور عمده در کنار وعده‌های غذایی که مقادیر زیادی چربی دارند – از جمله ماهی های چرب، آجیل، دانه‌ها، آووکادو، کره و روغن‌های سالم- مصرف کربوهیدرات روزانه را به ۵ درصد یا کمتر از کالری روزانه محدود می کند که ۷۵ درصد آن از چربی و بقیه از پروتئین حاصل می شود.

اثرات کاهش وزن مربوط به این رژیم غذایی تا حدی به دلیل کاهش وزن آب در کنار کاهش کالری حاصل از عدم مصرف کربوهیدرات ها است.

همچنین، بومن معتقد است هنگامی که بدن در حالت کتوز قرار می گیرد، متابولیسم فرد در سوزاندن چربی برای انرژی کارآمد شده و همین امر منجر به از دست دادن چربی ها می شود. از آنجایی که بدن به سمت استفاده از چربی به عنوان منبع اصلی تغییر پیدا می‌کند، تحقیقات نشان می دهد که بهبود در تنظیم قند خون و حساسیت به انسولین نیز بسیار امکان‌پذیر است.

محدودیت های رژیم کتو

بومن هشدار می دهد مانند هر تغییر شدید دیگری در رژیم غذایی: «همواره پیش از انجام رژیم کتوژنیک با پزشک تغذیه خود مشورت کنید، همچنین به این نکته اشاره می کند که حتی اگر پزشک تان تایید کرد، باز هم ممکن است رژیم کتوژنیک رویکرد پایداری برای غذا خوردن طولانی مدت نباشد.»

البته، با توجه به این محدودیت، پیروی از رژیم کتوژنیک ممکن است برای افرادی که بیماری های خاصی دارند مناسب نباشد.

مشکلات کلیه یا کبد

در صورت ابتلا به هر گونه مشکل مزمن یا حاد در کلیه یا کبد، باید از این رژیم اجتناب کنید. بومن توضیح می‌دهد: «به دلیل افزایش درصد پروتئین و چربی روزانه، نیازهای متابولیکی در هر دو اندام افزایش پیدا می­کند».

محدودیت های رژیم غذایی

بومن می‌گوید: «اگر فردی محدودیت‌های غذایی دارد باید از رژیم کتو اجتناب کند، زیرا با توجه به مصرف بسیار کم کربوهیدارت ها، این رژیم به خودی خود بسیار محدودکننده است.»

برای مثال، اگر رژیم غذایی وگان را دنبال می کنید، ممکن است در مصرف کالری از منابع مختلف چربی و پروتئین دچار مشکل شوید و شما را از گروه های متعدد و دسترسی به مواد مغذی و ویتامین های خاص محروم کند.

بارداری

گرچه پژوهش هایی در رابطه با رعایت رژیم غذایی کتو در دوران بارداری انجام نشده است، اما به طور کلی توصیه می شود در دوران بارداری انواع کربوهیدرات ها، پروتئین ها و چربی های سالم را مصرف کنید. این ها مواد مغذی و ویتامین‌های ضروری (مانند اسید فولیک، کلسیم و آهن) را هم برای شما و هم برای کودک فراهم می‌کنند.

در نتیجه، با توجه به کاهش شدید کربوهیدرات ها در این رژیم، ممکن است منابع غذایی مهم در دوران بارداری محدود شود. علاوه بر این، در دوران بارداری مادر نباید کاهش وزن داشته باشد، بلکه با رشد کودک باید افزایش وزن پیدا کند. از این رو، با توجه به اینکه بسیاری از افراد، رژیم‌ غذایی کتو را به دلیل مزایای کاهش وزنش انتخاب می‌کنند، ممکن است این رژیم غذایی، رژیم مناسبی در دوران بارداری نباشد.

عوارض جانبی رژیم کتو

آنفولانزای کتو

یکی از عوارض جانبی که به طور گسترده در مورد «رژیم کتو» مورد بحث قرار گرفته، آنفولانزای کتو است که برخی از علائم آنفولانزای معمولی را دارد.

به گفته بومن: «چند علامت اولیه شناخته شده‌ وجود دارد که در ابتدا گزارش شده‌اند، از جمله سردرد، ضعف، یبوست، حالت تهوع و استفراغ. این علائم ممکن است در نتیجه سازگاری اولیه بدن با وضعیت کم کربوهیدرات اتفاق بیوفتد که همراه با تغییر منبع انرژی اولیه از کربوهیدرات به چربی رخ می دهد.

با این حال، همانطور که بدن خود را تنظیم می کند، این علائم نیز باید با گذشت زمان کاهش یابد.

کمبود مواد مغذی

همانطور که در برنامه اقدام جهانی سازمان بهداشت جهانی برای پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر مشخص شده است، رژیم‌های غذایی سالم به طور کلی میوه‌ها، سبزیجات، آجیل و دانه‌ها، غلات کامل، حبوبات و مواد غذایی کمتر حیوانی را شامل می شود. اما با رعایت رژیم کتو، بسیاری از این منابع غذایی ممنوع می­شوند.

در نتیجه، منجر به کاهش مواد مغذی و ویتامین های لازم برای بدن می شود. همانطور که بومن توضیح می­دهد: «رعایت کردن رژیم غذایی کتو می تواند منجر به کمبود ریزمغذی هایی همچون منیزیم و فسفر و البته درشت مغذی های ترکیبات حیاتی فیبر برای سلامت میکروبیوم ها روده ما شود.»

بنابراین، محروم کردن بدن از ویتامین ها و مواد معدنی ضروری و مهم می‌تواند منجر به کاهش سطح انرژی، تمرکز و حتی گرفتگی عضلانی شود.

عدم تعادل مایعات-الکترولیت مساوی است با کم آبی بدن یا مشکلات کلیوی

بومن هشدار می دهد: «طی حالت کتوز، کلیه ها بیشتر از حد نرمال فعالیت دارند و این امر موجب افزایش ادرار و از دست دادن الکترولیت ها می شود که در نهایت کم آبی بدن و سبکی سر را در پی دارد و به دنبال آن ممکن است منجر به سنگ کلیه یا آسیب حاد کلیوی شود.»

مه مغزی و تغییرات خلقی

این نوع رژیم های غذایی که کربوهیدرات های بسیار کمی دارند، به دلیل عدم تعادل درشت مغذی ها منجر به هوس های غذایی شدید می شوند. اگرچه این می تواند به مرور زمان از بین برود، اما ممکن است عوارض جانبی آزاردهنده ای به همراه داشته باشد – یکی از این موارد مه مغزی است. بومن اینطور توضیح می دهد: «از آنجایی که مغز به منظور انجام عملکرد مطلوب به گلوکز حاصل از کربوهیدرات ها نیاز دارد، رژیم های غذایی کم کربوهیدرات شدیدا ممکن است تمرکز شناختی را مختل کرده و منجر به تحریک پذیری کند.»

بوی بد دهان

فرآیند کتوز ممکن است باعث ایجاد بوی بد دهان شود، زیرا محصول جانبی از طریق ادرار و بازدم، در کنار متابولیسم پروتئین آزاد می شود که در آن بدن طی تجزیه آمونیاک تولید می کند.

از آنجایی که مقدار زیادی آب برای دفع آمونیاک از بدن مورد نیاز است، کمبود هیدراتاسیون مناسب ممکن است باعث آمونیاک تجمع در بدن شود، از این رو به هیدراتاسیون کافی برای تعادل نیاز دارد. بنابراین، بدون این هیدراتاسیون، ممکن است بویی نامطبوع و طولانی مدت در نفس افراد باقی بماند.

یبوست

رژیم‌های غذایی سرشار از فیبر محلول و نامحلول از انواع غلات کامل، سبزیجات، میوه‌ها، حبوبات و دیگر گروه‌های غذایی تشکیل شده است که به تنظیم حرکات روده و کاهش احتمال یبوست کمک می کنند. بنابراین، رژیم‌های کم کربوهیدرات عاملی برای تقویت روده‌ها محسوب می شوند. بنابراین، علاوه بر مصرف داروهای مورد تایید کتو، می توان با افزایش هیدراتاسیون، مصرف سبزیجات غیر نشاسته ای و کاهش مصرف لبنیات با این شرایط مقابله کرد.

عوارض بعد از رژیم کتو

از آنجایی که بدن دوباره با تجزیه ترکیبی از غذاها پس از کتو سازگار می شود، ممکن است عوارض جانبی را تجربه کنید که برخی از آن ها کمتر از برخی دیگر خوشایند هستند.

اول اینکه اگر به طور ناگهانی و بدون گذراندن دوره ای کاهش وزن به حالت قبلی خود بازگشتید، ممکن است متوجه شوید که وزنتان به سرعت بالا می‌رود. فرقی نمی کند به دلیل احتباس مایعات باشد و یا گرفتار شدن در عادات غذایی ناسالم، مسئله این است که شما احساس گرسنگی می کنید و بدن طوری غذا را ذخیره می­کند که دوباره از گلوکز برای انرژی استفاده کند. از این رو، برای به حداقل رساندن تاثیرات، یک انتقال نظارت شده از کتو به شکلی متعادل تر از غذا خوردن باید دنبال شود.

همچنین، به گفته بومن، یک تغییر نامناسب در رژیم کتوژنیک که بلافاصله مقادیر زیادی قند تصفیه شده و کربوهیدرات های فرآوری شده را مجدد وارد می کند، می تواند قند خون و میل به خوردن غذای شیرین را افزایش دهد.

وی معتقد است: «این تغییرات قند خون اغلب با احساس تحریک پذیری و خستگی همراه است.» به این ترتیب، توصیه می شود به منظور جلوگیری از افزایش قند خون، رژیم غذایی را به آرامی و در مراحل مختلف حذف کنید.

به یاد داشته باشید، کتو نوعی رژیم غذایی افراطی است و بدن هم در ابتدا و هم در انتها به یک دوره اصلاحات نیاز دارد. بنابراین، به جای رویکرد «یا همه یا هیچ»، باید به آرامی برخی از کربوهیدرات‌های خاصی را به رژیم غذایی خود بازگردانید تا از عوارض جانبی ناخواسته جلوگیری کنید.

سخن پایانی

رژیم غذایی که به بهترین وجه بتواند برای بدن مناسب باشد، باید سوخت کافی و مواد مغذی مورد نیاز برای حفظ شما را تامین کند. این رژیم غذایی می تواند رژیم کتوژنیک باشد، در صورتی که پیروی از آن بدنی پرانرژی، فعال و سالم را برای شما ایجاد کند. با این حال، باز هم بسته به انگیزه، نیازهای تغذیه ای، اهداف و بودجه شما، ممکن است در دراز مدت مناسب نباشد.

بدین ترتیب، گرچه رژیم کتوژنیک می تواند مزایای بالقوه ای برای سلامتی داشته باشد و برخی از نشانگرهای سلامتی افزایش دهد، اما ممکن است برای هر فردی مناسب نباشد، به خصوص برای آن هایی که شرایط خاصی دارند. از این رو، توصیه می شود قبل از شروع رژیم کتوژنیک حتما با یک متخصص صحبت کرده و از او مشاوره بگیرید.

منبع: verywellfit.com / ترجمه: فاطمه شهابی