هورمون‌ها و سلامتی شما: یک راهنمای ضروری
هنگامی که بحث هورمون‌ها به میان می‌آید، بسیاری از ما فقط به زمان‌های خاصی در زندگی مانند بلوغ، بارداری و یائسگی فکر می‌‌کنیم اما حقیقت این است که هورمون‌ها هر روز بر سلامت بدن و ذهن ما تأثیر می‌گذارند.
اما هورمون‌ها دقیقا چه هستند؟ هورمون‌ها مواد شیمیایی خاصی هستند که در جریان خون حرکت می‌کنند. دکتر رندی هاتر اپستاین، نویسنده کتاب تاریخچه هورمون‌ها می‌گوید: «آنها را به عنوان وای فای داخلی بدن در نظر بگیرید.» آنها پیام‌هایی را از غدد تولید شده به سلول‌های قسمت‌های مختلف بدن منتقل می‌کنند. این پیام‌های شیمیایی به مدیریت فرآیندهای سلولی که اشتها، رشد، استرس، قند خون، چرخه خواب، میل جنسی و عملکرد جنسی را کنترل می‌کنند، کمک می‌نمایند.
نقش هورمون‌ها
هورمون‌ها به نوعی در بیشتر عملکردهای بدن نقش دارند
دکتر اپستاین می‌گوید: «اصطلاح هورمونی با واژه مودی یا عنق مترادف شده است.» در حالی که هورمون‌ها بر خلق و خو تأثیر می‌گذارند اما کارهای بسیار زیاد دیگری نیز در بدن انجام می‌دهند. هورمون‌ها به نوعی در بیشتر عملکردهای بدن، از عملکردهای پایه (گرسنگی، ضربان قلب) تا پیچیده (تولید مثل و احساسات) نقش دارند.
برخی از هورمون‌ها مانند سروتونین و دوپامین نیز به عنوان انتقال دهنده‌های عصبی عمل می‌کنند؛ یعنی مواد شیمیایی که پیام‌ها را بین سلول‌های عصبی در مغز و از نورون‌ها به ماهیچه‌ها منتقل می‌نمایند. انتقال دهنده‌های عصبی به هماهنگ کردن حرکت و کنترل خلق و خو و شناخت کمک می‌کنند.
هورمون‌ها توسط غدد تشکیل دهنده سیستم غدد درون ریز تولید می‌شوند
غدد اندام‌هایی هستند که مواد خاصی را ترشح می‌کنند. غدد اصلی ترشح کننده هورمون در بدن عبارتند از: غده هیپوفیز، هیپوتالاموس، تیموس، غدد فوق کلیوی، پانکراس، تیروئید، تخمدان‌ها و بیضه‌ها. کارولین دیویدج پیتس، متخصص غدد در کالج پزشکی کلینیک مایو در روچستر مینه سوتا توضیح می‌دهد: «شبکه غدد و اندام‌های تولیدکننده هورمون در بدن، سیستم غدد درون ریز نامیده می‌شود. (پزشکان غدد، متخصصان هورمون هستند.)
متخصصان غدد به تشخیص و درمان مشکلات سلامتی مرتبط با هورمون کمک می‌کنند
از آنجایی که هورمون‌ها برای عملکرد صحیح بسیار مهم هستند، مشکلات کوچک در تعادل هورمونی می‌تواند به مشکلات جدی سلامتی منجر شود. اما به گفته دکتر دیویدج پیتس، تشخیص مشکل هورمونی می‌تواند پیچیده باشد و درمان معمولاً فراتر از صرفا دریافت مقدار بیشتر یا کمتری از یک هورمون خاص است.
سیستم غدد درون ریز، شبکه پیچیده‌ای از فعل و انفعالات است. اپستاین می‌گوید: «هورمون‌ها با یکدیگر و با بسیاری از سیستم‌های دیگر بدن از جمله سیستم ایمنی، به روش‌هایی که ما هنوز نمی‌دانیم، تعامل دارند».
در اینجا نگاهی می‌اندازیم به برخی از هورمون‌های کلیدی و آنچه تحقیقات در مورد نقش‌های متنوع آنها در بدن انسان نشان می‌دهد.
استروژن
استروژن عمدتاً در تخمدان‌ها تولید می‌شود و نقش مهمی در رشد دستگاه تناسلی زنان در دوران بلوغ دارد. استروژن (در واقع گروهی از هورمون‌ها که استرون، استرادیول و استریول انواع اصلی هستند) به تنظیم چرخه قاعدگی در سال‌های باروری زنان کمک می‌کند.
مردان نیز هورمون استروژن دارند
اپستین می‌گوید: «چیزی که بسیاری از مردم نمی‌دانند، این است که بدن مرد نیز استروژن تولید می‌کند.» مقادیر کمی استروژن توسط غدد فوق کلیوی و بافت چربی در هر دو جنس ترشح می‌شود. دیویدج پیتس می‌گوید بدن مرد همچنین با تبدیل تستوسترون به استرادیول، استروژن می‌سازد (هورمونی مهم برای سلامت استخوان در مردان و زنان).
استروژن همچنین بر سلامت مغز، کبد، قلب و پوست تأثیر می‌گذارد و به تنظیم فرآیندهای متابولیک مانند سطح کلسترول کمک می‌کند.
تستوسترون
تستوسترون نقش مهمی در بلوغ پسران دارد. تستوسترون هورمونی است که مسئول بسیاری از ویژگی‌های فیزیکی است که ما معمولاً مردانه در نظر می‌گیریم، از جمله موهای صورت و بدن، توده عضلانی و صدای کلفت.
آندروژن‌ها دسته‌ای از هورمون‌ها هستند که تستوسترون، یکی از آنها می‌باشد
تستوسترون بخشی از دسته‌ای از هورمون‌ها به نام آندروژن‌ها است که عمدتاً توسط بیضه‌ها در مردان تولید می‌شوند.
اما تستوسترون فقط یک هورمون مردانه نیست. بدن زنان نیز مقادیر کمی تستوسترون در غدد فوق کلیوی و تخمدان‌ها تولید می‌کند. تستوسترون در زنان نقش مهمی در عملکرد تخمدان، استحکام استخوان‌ها و احتمالاً میل جنسی دارد.
سطوح تستوسترون با افزایش سن در مردان و زنان کاهش می‌یابد
هم مردان و هم زنان کاهش تستوسترون مرتبط با افزایش سن را تجربه می‌کنند. در زنان یائسه، کاهش تستوسترون می‌تواند باعث کاهش میل جنسی شود. در مردان، تستوسترون پایین با از دست دادن قدرت استخوان و عضله، اختلالات خواب و مشکلات مربوط به ایجاد یا حفظ نعوظ مرتبط است.
برخی از مردان بخاطر این علائم به دنبال درمان جایگزینی تستوسترون (TRT) هستند، اگرچه اثرات طولانی مدت احتمالی TRT بر روی سلامتی به خوبی اثبات نشده است.
کورتیزول: هورمون استرس
کورتیزول هورمونی است که به بدن در پاسخ به استرس کمک می‌کند. گاهی اوقات به آن هورمون استرس می‌گویند زیرا سطوح کورتیزول در بدن در موقعیت‌های پر استرس افزایش می‌یابد تا به بدن شما انرژی طبیعی بدهد.
کورتیزول همچنین با کنترل چگونگی تبدیل چربی‌ها، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها توسط بدن به انرژی، نقش مهمی در متابولیسم ایفا می‌کند.
آدرنال‌ها غدد مثلثی شکلی هستند که کورتیزول را تولید و وارد جریان خون می‌کنند. دو غده آدرنال، یکی در بالای هر کلیه وجود دارد.
کورتیزول بیش از حد یا خیلی کم برای مدت طولانی می‌تواند تأثیر منفی بر سلامت جسمی و روانی داشته باشد.
اصطلاح «خستگی آدرنال» در سال‌های اخیر مورد استفاده قرار گرفته است، به ویژه توسط پزشکانی که مکمل‌هایی را می‌فروشند که ظاهراً برای درمان تعدادی از علائم از جمله خستگی، بدن درد، عصبی بودن، مشکلات خواب و گوارشی به کار می‌روند. دیویدج پیتس می‌گوید: «هیچ گونه مدرک پزشکی دال بر وجود خستگی آدرنال وجود ندارد. مکمل‌هایی که برای خستگی آدرنال فروخته می‌شوند، ممکن است در برخی موارد مضر باشند.»
سروتونین: یک ماده شیمیایی شاد
سروتونین هورمونی است که نقش یک انتقال دهنده عصبی را دارد. آن گاهی اوقات به عنوان ماده شیمیایی شاد شناخته می شود زیرا به نظر می‌رسد در تنظیم خلق و خو نقش دارد و سطوح پایین سروتونین در مغز با سلامت روان مرتبط است.
علاوه بر مغز، سروتونین در عملکرد چندین سیستم اندام مختلف نقش دارد. این هورمون به تنظیم اشتها و هضم غذا، سلامت استخوان‌ها و رابطه جنسی کمک می‌کند. سروتونین همچنین پیش ساز ملاتونین است (یک ماده شیمیایی که در چرخه خواب و بیداری بدن نقش دارد).
به عنوان یک انتقال دهنده عصبی، سروتونین در مغز تولید می‌شود. اما دانشمندان اکنون کشف کرده‌اند که روده‌ها (به ویژه باکتری‌های روده که آنها را پوشانده‌اند) نیز سروتونین می‌سازند که نشان می‌دهد سروتونین نقش مهمی در سلامت روده دارد.
دوپامین: یک هورمون و انتقال دهنده عصبی که به کنترل حرکت کمک می‌کند
دوپامین یک هورمون و انتقال دهنده عصبی است که عمدتاً در کمک به کنترل و هماهنگی حرکت نقش دارد. به همین دلیل است که برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان بیماری پارکینسون (یک اختلال حرکتی) باعث افزایش سطح دوپامین در مغز می‌شوند.
دوپامین و سیستم پاداش مغز
دوپامین یک بازیگر اصلی در سیستم پاداش مغز است، یعنی جایی که باعث ایجاد احساس لذت می‌شود. برخی از مواد مخدر خیابانی با اثر بر گیرنده‌های دوپامین در مغز، سیستم پاداش مغز را ربوده‌اند!
در خارج از مغز، دوپامین در چندین عملکرد طبیعی بدن نقش دارد. آن به گشاد شدن رگ‌های خونی، افزایش خروجی ادرار و کاهش تولید انسولین (هورمونی که در تنظیم قند خون نقش دارد ) در پانکراس کمک می‌کند.
پروژسترون: هورمون بارداری
پروژسترون که گاهی اوقات به عنوان هورمون بارداری شناخته می‌شود، برای زنانی که در تلاش برای باردار شدن هستند، اهمیت بسیاری دارد. پروژسترون با آماده کردن رحم برای پذیرش و رشد تخمک بارور شده، نقش مهمی در شروع و حفظ بارداری ایفا می‌کند.
پروژسترون توسط تخمدان‌ها و در زنان باردار توسط جفت تولید می‌شود. جفت، سطوح بالایی از این هورمون را در طول بارداری ترشح می‌کند و باعث می‌شود بدن شما تخمک گذاری را متوقف کند و سینه‌ها را برای تولید شیر آماده نماید.
کنترل بارداری هورمونی برای بسیاری از زنان، عادی است
پیشگیری از بارداری هورمونی، نحوه عملکرد بدن زن را تغییر می‌دهد
در سال‌های پیش از نوجوانی، زنان جوان ممکن است کم کم به اهمیت هورمون‌های خود و تأثیر آنها بر سلامت و تندرستی خود پی ببرند. در این زمان با نزدیک شدن به بلوغ و اولین دوره قاعدگی، بدن زن جوان شروع به تغییر می‌کند.
بعدها وقتی به رابطه جنسی و احتمال بارداری فکر می‌کنند، ممکن است به این فکر کنند که آیا از کنترل بارداری هورمونی استفاده نمایند یا خیر.
روش‌های غیرهورمونی پیشگیری از بارداری معمولاً یک مانع فیزیکی بین اسپرم مرد و تخمک زن ایجاد می‌کنند. از سوی دیگر، پیشگیری از بارداری هورمونی، نحوه عملکرد بدن زن را تغییر می‌دهد.
روش‌های مبتنی بر هورمون، به طور کلی احتمال رهاسازی تخمک، تشکیل جنین یا کاشت جنین را کاهش می‌دهند.
کنترل بارداری هورمونی معمولاً شامل استروژن یا نوعی پروژسترون به نام پروژستین یا ترکیبی از این دو هورمون است. انتخاب‌ها از مصرف روزانه مانند قرص‌های ضدبارداری تا استفاده طولانی مدت مانند آی‌یو‌دی‌های مبتنی بر هورمون که برای چندین سال در جای خود باقی می‌مانند، متغیر است.
سایر گزینه‌های هورمونی کنترل بارداری عبارتند از:
- یک شات یا تزریق که از پروژستین برای جلوگیری از ترشح تخمک از تخمدان استفاده می‌کند، به جلوگیری از بارداری به مدت ۳ ماه در هر بار کمک مینماید.
- کاشت یک میله آزاد کننده پروژسترون که در بازوی زن قرار می‌گیرد، می‌تواند تا ۴ سال از بارداری جلوگیری کند.
- حلقه واژینال، یک وسیله دایره‌ای کوچک است که در داخل واژن قرار داده می‌شود و پروژسترون و استروژن آزاد می‌کند. بنابراین در هر بار از تخمک گذاری و بارداری به مدت ۳ هفته تا ۱ سال جلوگیری مینماید.
- پچ (یک باند مربعی چسبنده) استروژن و پروژسترون را از طریق پوست به بدن می‌رساند تا از تخمک‌گذاری جلوگیری کند. این نوع پیشگیری در هر به مدت ۱ هفته از بارداری جلوگیری می‌کند.
کنترل بارداری هورمونی ممکن است برای همه مناسب نباشد
زنان چاق یا دارای مشکلات مزمن سلامتی مانند میگرن یا سرطان سینه ممکن است کاندید مناسبی برای استفاده از روش‌های هورمونی کنترل بارداری نباشند.
جایگزینی استروژن و سایر هورمون‌ها
با بالا رفتن سن زنان و نزدیک شدن به یائسگی، تخمدان‌ها استروژن کمتری تولید می‌کنند. برخی از زنان از داروهای تجویزی معروف به درمان جایگزینی هورمونی (HRT) یا هورمون درمانی (HT) برای کمک به کاهش گرگرفتگی، مشکلات خواب یا سایر علائم یائسگی استفاده می‌نمایند.
یک کارآزمایی بالینی بزرگ در اوایل دهه اول قرن ۲۱ میلادی باعث نگرانی جامعه پزشکی شد زیرا نشان داد که بین انواع خاصی از درمان جایگزینی استروژن و افزایش خطر ابتلا به سرطان سینه و بیماری قلبی در زنان یائسه، ارتباطی وجود دارد. سایر تجزیه و تحلیل‌های فعلی نشان نمی‌دهد که این خطرات مشابه با درمان جایگزینی استروژن مرتبط باشد اما مانند هر دارویی، عوارض جانبی احتمالی وجود دارد و باید در مورد آنها با پزشک خود صحبت کنید.
منبع: everydayhealth.com / ترجمه: طیبه جلایر
