آنچه باید در مورد کلسترول بالا بدانید
کلسترول چیست؟
کلسترول نوعی لیپید است. ماده‌ای مومی شکل مانند چربی که کبد به طور طبیعی آن را تولید می‌کند و برای تشکیل غشاهای سلولی، برخی هورمون‌ها و ویتامینD حیاتی است. کلسترول در آب حل نمی‌شود و در نتیجه نمی‌تواند به تنهایی از خون عبور کند. سپس، برای کمک به انتقال کلسترول، کبد ماده دیگری به نام لیپوپروتئین تولید می‌کند.
لیپوپروتئین‌ها ذراتی هستند که از چربی و پروتئین ساخته شده‌اند. آنها کلسترول و تری‌گلیسیرید (نوع دیگری از لیپید) را از طریق جریان خون حمل می‌کنند. دو شکل عمده لیپوپروتئین، لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) و لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) است.
حالا، اگر خون فرد محتوی مقادیر زیادی کلسترول LDL (کلسترول منتقل شده توسط لیپوپروتئین با چگالی کم) باشد، آن زمان کلسترول بالا گفته می‌شود و در صورت عدم درمان، کلسترول بالا می‌تواند منجر به بروز بسیاری از بیماری‌ها، از جمله حملات قلبی یا سکته مغزی شود.
به طور معمول کلسترول بالا علائم خاصی ایجاد نمی‌کند. از این رو، مهم است که میزان کلسترول خود را به طور منظم بررسی کنید و بدانید که در هر سنی چه سطحی از کلسترول توصیه می‌شود.
کلسترول LDL یا “کلسترول بد”
به لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL)، “کلسترول بد” گفته می‌شود. زیرا، کلسترول را به عروق بدن می‌رساند و در صورتی که میزان کلسترول LDL خیلی زیاد باشد، روی دیواره رگ‌ها رسوب می‌کند.
این تجمع با نام دیگر پلاک کلسترول نیز شناخته می‌شود. در نتیجه این پلاک‌ها عروق را باریک کرده، جریان خون را محدود و خطر لخته شدن خون را افزایش دهد. اگر یک لخته خون شریان قلب یا مغز را مسدود کند، می‌تواند باعث بروز حمله قلبی یا سکته مغزی شود.
به گفته مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، بیش از یک سوم بزرگسالان آمریکایی دارای سطح کلسترول LDL هستند.
کلسترول HDL یا “کلسترول خوب”
به لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) “کلسترول خوب” گفته می‌شود. HDL کمک می‌کند تا کلسترول LDL به کبد بازگشته و از بدن خارج شود. همچنین کمک می‌کند تا پلاک کلسترول در عروق تجمع پیدا نکند. زمانی که میزان کلسترول HDL بدن در حد نرمال و سالم باشد، می تواند خطر لخته شدن خون، بیماری های قلبی و سکته را کاهش دهد.
تری‌گلیسیرید، نوع متفاوتی از چربی
تری‌گلیسیرید نوع دیگری از چربی است و با کلسترول تفاوت دارد. بدن ما از برای ساخت سلول‌ها و برخی هورمون‌ها از کلسترول و از تری‌گلیسیرید به عنوان منبع انرژی استفاده می‌کند.
زمانی که فرد بیش از نیاز بدن کالری دریافت کند، این کالری‌ها را به تری‌گلیسیرید تبدیل می‌شود. تری‌گلیسیرید در سلول‌های چربی ذخیره می‌شود. همچنین، بدن برای گردش تری‌گلیسیرید در جریان خون از لیپوپروتئین‌ها استفاده می‌کند.
بنابراین، اگر به طور مرتب بیش از نیاز بدن کالری دریافت کنید، سطح تری‌گلیسیرید بالا می‌رود و می‌تواند مشکلات و خطرات سلامتی مانند حملات قلبی و سکته را در پی داشته باشد. میزان تری‌گلیسیرید و کلسترول با یک آزمایش خون ساده به راحتی مشخص می‌شود.
بررسی سطح کلسترول
به توصیه انجمن قلب آمریکا، فردی با ۲۰ سال سن یا بیشتر باید سطح کلسترول خود را دست کم هر چهار تا شش سال یک بار بررسی کند. اما در صورتی که فرد سابقه کلسترول بالا یا دیگر عوامل خطرساز مانند بیماری قلبی-عروقی داشته باشد، ممکن است پزشک از او بخواهد تا در بازه‌های زمانی کوتاه‌تری سطح کلسترول خود را آزمایش کند.
پزشک می‌تواند با استفاده از یک صفحه لیپیدی برای اندازه‌گیری، میزان کلسترول LDL ، HDL و تری‌گلیسیرید را مشخص کند. سطح کلسترول به صورت کلی در واقع همان مقدار کلسترول موجود در خون است که شامل کلسترول LDL و HDL می‌شود.
در شرایطی که میزان کلسترول کلی خون یا کلسترول LDL خیلی زیاد باشد، پزشک کلسترول بالا را تشخیص می‌دهد. به خصوص، کلسترول بالا زمانی خیلی خطرناک است که سطح LDL بسیار زیاد و سطح HDL بسیار کم باشد.
چند نکته مهم
_ به چربی‌های اشباع شده و ترانس موجود در برچسب مواد غذایی و همچنین قندهای افزوده شده توجه داشته باشید. هر چه مصرف این مواد کمتر باشد، بهتر است. نباید بیش از ۱۰درصد از کالری روزانه از طریق چربی‌های اشباع یا قندهای اضافی تأمین شود.
_ نگران دریافت کلسترول به مقدار کافی نباشید. زیرا بدن آن چه را لازم داشته باشد به اندازه کافی تولید می‌کند و نیازی به مصرف کردن یا نکردن افراد ندارد.
_ چربی‌های سالم و اشباع نشده بیشتری بخورید. می‌توانید به جای کره از روغن زیتون فرابکر در پخت‌و‌پز استفاده کنید، گوشت کم‌چرب خریداری کنید و به جای سیب‌زمینی سرخ‌شده یا غذاهای، میان وعده‌ای فرآوری شده، آجیل و دانه‌ها را به عنوان میان‌وعده جایگزی کنید.
دستورالعمل‌های جدید برای سطح نرمال کلسترول
بدن ما برای عملکرد صحیح به مقداری کلسترول از جمله مقداری LDL نیاز دارد. اما در صورت زیاد بودن سطح LDL، می تواند خطراتی را به همراه داشته باشد. در سال ۲۰۱۳، کالج قلب و عروق آمریکا (ACC) و انجمن قلب آمریکا (AHA) دستورالعمل‌های جدیدی برای درمان کلسترول بالا ارائه کردند.
پیش از این تغییرات، پزشکان کلسترول را بر اساس اعداد موجود در نمودار سطح کلسترول مدیریت می‌کردند. به این صورت که پزشک کلسترول کل، کلسترول HDL و کلسترول LDL را اندازه‌گیری می‌کرد. سپس تصمیم می‌گرفت که آیا دارویی برای کاهش کلسترول بر اساس عدد بدست آمده در مقایسه با اعداد موجود در نمودار تجویز کند یا خیر.
طبق دستورالعمل‌های جدید، علاوه بر سطح کلسترول، توصیه‌های درمانی دیگری را برای سایر عوامل خطرساز مانند بیماری قلبی را نیز در نظر می‌گیرند. این عوامل خطرساز شامل دیابت و تخمین خطر ۱۰ ساله برای یک مشکل قلبی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی است. بنابراین میزان کلسترول “طبیعی و نرمال” به این بستگی دارد که آیا فاکتورهای خطر دیگری برای بیماری قلبی دارید یا خیر. این دستورالعمل‌های جدید توصیه می‌کند که اگر فاکتورهای خطر مربوط به بیماری قلبی ندارید و اگر LDL بیشتر از ۱۸۹ میلی‌گرم در دسیلیتر باشد، پزشک باید درمانی برای بیمار تجویز کند.
نمودار سطح کلسترول
با توجه به تغییراتی که در دستورالعمل‌های درمانی کلسترول ذکر شد، دیگر نمودارهای کلسترول به عنوان بهترین روش برای سنجش میزان کنترل سطح کلسترول در بزرگسالان شناخته نمی‌شوند. موسسه ملی قلب، ریه و خون، سطح کلسترول (mg/dL) را به شرح زیر طبقه‌بندی می‌کند:
| LDL کلسترول |
| Total کلسترول | HDL کاسترول | ||
| قابل قبول | کمتر از ۱۷۰ | بیشتر از ۴۵ | کمتراز ۱۱۰ |
| خط مرزی | ۱۷۰-۱۹۹ | ۴۰-۴۵ | ۱۱۰-۱۲۹ |
| بالا | ۲۰۰ یا بیشتر | n/a | بیشتر از ۱۳۰ |
| پایین | n/a | کمتراز ۴۰ | n/a |
علائم کلسترول بالا
در بیشتر موارد کلسترول بالا بدون علائم است و به طور معمول هیچ علائمی ایجاد نمی‌کند. حتی بسیاری از افراد تا زمانی که دچار عوارض جدی مانند حمله قلبی یا سکته مغزی شوند، نمی‌دانند که کلسترول بالایی دارند.
به همین دلیل است که توصیه می‌شود در بازه‌های زمانی مشخص میزان کلسترول خون را آزمایش کنید و اگر سن شما بالای ۲۰ سال است، باید از پزشک بخواهید تا کلسترول خون شما را اندازه‌گیری کند.
علل افزایش کلسترول
مصرف بیش از حد مواد غذایی حاوی کلسترول، چربی‌های اشباع‌شده و چربی‌های ترانس می‌تواند خطر ابتلا به کلسترول بالا را افزایش دهد. البته عوامل دیگری مانند سبک زندگی نیز می‌تواند در افزایش کلسترول نقش داشته باشد. این عوامل عدم تحرک و سیگار کشیدن را نیز شامل می‌شود.
همچنین ژنتیک فرد عاملی است که بر احتمال ابتلا به کلسترول بالا تأثیر می‌گذارد. ژن‌ها از والدین به فرزندان منتقل می‌شوند. برخی ژن‌ها به بدن دستور می‌دهد که چگونه کلسترول و چربی‌ها را پردازش کند. بنابراین، اگر والدین شما کلسترول بالایی دارند، شما نیز بیشتر در معرض خطر ابتلا به آن هستید.
در موارد نادر، کلسترول بالا ناشی از هایپرکلسترولمی خانوادگی است. این اختلال ژنتیکی از حذف LDL در بدن جلوگیری می‌کند. به گفته موسسه ملی تحقیقات ژنوم انسانی، بیشتر بزرگسالان مبتلا به این بیماری، سطح کلسترول کل آنها بالاتر از ۳۰۰ mg/dL و میزان LDL آنها نیز بالاتر از ۲۰۰ mg/dL است.
علاوه بر این، عوامل دیگری همچون دیابت و کم‌کاری تیروئید نیز می‌تواند خطر ابتلا به کلسترول بالا و عوارض مرتبط با آن را افزایش دهد.
عوامل خطرساز برای کلسترول بالا
در صورت داشتن موارد زیر، ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به کلسترول بالا باشید:
- داشتن اضافه وزن یا چاقی
- داشتن رژیم غذایی ناسالم
- ورزش نامنظم
- استفاده از دخانیات
- داشتن سابقه خانوادگی در کلسترول بالا
- ابتلا به بیماری‌هایی مانند دیابت، بیماری‌های کلیوی یا کم‌کاری تیروئید
این نکته را نیز در نظر داشته باشد که افراد مختلف با هر سن، جنس و نژادی می‌توانند کلسترول بالا داشته باشند.
عوارض کلسترول بالا
عدم درمان کلسترول بالا موجب تجمع پلاک در عروق و شریانات بدن می‌شود. با گذشت زمان، این پلاک‌ها عروق را باریک کرده و با عنوان تصلب شرایین شناخته می‌شود.
تصلب شرایین بیماری بسیار جدی است و موجب محدود‌شدن جریان خون در عروق می‌شود. همچنین خطر ابتلا به لخته‌های خون خطرناک را افزایش می‌دهد. تصلب شرایین می‌تواند منجر به بسیاری از عوارض تهدی کننده زندگی شود، از جمله:
- سکته
- حمله قلبی
- آنژین (درد قفسه سینه)
- فشار خون بالا
- بیماری عروق محیطی
- بیماری مزمن کلیوی
کلسترول بالا همچنین می‌تواند عدم تعادل صفرا ایجاد کند و خطر ابتلا به سنگ صفرا را افزایش می‌دهد.
نحوه تشخیص کلسترول بالا
پزشکان برای اندازه‌گیری سطح کلسترول از یک آزمایش خون ساده استفاده می‌کند. آنها می‌توانند از آن برای ارزیابی سطح کلسترول کل، کلسترول LDL، کلسترول HDL و تری‌گلیسیرید استفاده کنند.
برای انجام این آزمایش، پزشک یا سایر متخصصان بهداشت از خون فرد نمونه می‌گیرند و سپس این نمونه را برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه می‌فرستند. پس از انجام آزمایش، نتیجه مشخص می‌کند که سطح کلسترول یا تری‌گلیسیرید بیش از حد بالا است یا خیر.
علاوه بر این، قبل از انجام این آزمایش پزشک از فرد می‌خواهد که دست کم ۱۲ ساعت پیش از آزمایش از خوردن و آشامیدن خودداری کند.
چگونه کلسترول را کاهش دهیم
در صورت ابتلا به کلسترول بالا، یکی از راه‌ها برای کاهش آن تغییر سبک زندگی است. برای مثال، ممکن است پزشک از فرد بخواهد تا تغییراتی در رژیم غذایی، عادات ورزشی یا دیگر جنبه‌های زندگی روزمره ایجاد کند. همچنین فرد باید مصرف هر گونه دخانیات را ترک کند.
پس از آن، پزشک برای کاهش سطح کلسترول داروها یا سایر روش‌های درمانی را تجویز می‌کند و در بعضی موارد، ممکن است برای انجام مراقبت‌های بیشتر فرد را به متخصص دیگری ارجاع دهند.
کاهش کلسترول از طریق رژیم غذایی
گاهی پزشک تنها با اعمال تغییراتی در رژیم غذایی به بیمار کمک می‌کند تا سطح کلسترول سالم را بدست آورد.
برای مثال، ممکن است چنین توصیه‌هایی داشته باشد:
_ محدود‌کردن مصرف غذاهای حاوی کلسترول، چربی‌های اشباع شده و چربی‌های ترانس
_انتخاب منابع پروتئینی همچون مرغ، ماهی و حبوبات
_ گنجاندن طیف گسترده‌ای از غذاهای پر‌فیبر مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل در سبد غذایی
_ جایگزینی غذاهای آب‌پز، بخار‌پز، پخته، کبابی و گریل‌شده به جای غذاهای سرخ شده
_ پرهیز از خوردن فست فود‌ها و غذاهای ناسالم
غذاهایی سرشار از کلسترول، چربی‌های اشباع یا چربی‌های ترانس عبارتند از:
- گوشت قرمز، زرده تخم‌مرغ و لبنیات پرچرب
- غذاهای فرآوری شده تهیه شده با کره کاکائو، روغن پالم یا روغن نارگیل
- غذاهای سرخ‌شده، مانند چیپس سیب‌زمینی، حلقه‌های پیاز و مرغ سوخاری
- برخی از محصولات پخته شده، مانند برخی از کلوچه‌ها و مافین‌ها
خوردن ماهی و دیگر مواد غذایی حاوی اسیدهای چرب امگا۳ می‌تواند در کاهش سطح LDL مؤثر باشد. برای مثال، ماهی قزل آلا، ماهی خال‌خالی و شاه‌ماهی منابع غنی از امگا۳ هستند. همچنین گردو، بادام، بذر کتان و آووکادو نیز سرشار از امگا۳ است.
باید از مصرف چه غذاهایی با کلسترول بالا خودداری کرد؟
کلسترول غذایی در محصولات حیوانی همچون گوشت، تخم‌مرغ و لبنیات یافت می‌شود. از این رو، برای کمک به درمان کلسترول بالا، پزشک توصیه می‌کند که مصرف غذاهای پر کلسترول را محدود کنید. برای مثال، محصولات زیر حاوی مقادیر زیادی کلسترول هستند:
- گوشت قرمز پر چرب
- جگر و دیگر اعضای داخلی
- تخم مرغ، به ویژه زرده
- محصولات لبنی پرچرب، مانند پنیر پرچرب، شیر، بستنی و کره
اما باز هم با توجه به صلاح دید پزشک ممکن است بتوانید برخی از این محصولات را در حد کم یا متوسط مصرف کنید.
داروهای کلسترول
در برخی موارد، ممکن است داروهایی برای کمک به کاهش سطح کلسترول تجویز شود. استاتین‌ها بیشترین داروهای تجویز شده برای کلسترول بالا هستند. آنها از تولید کلسترول بیشتر در کبد جلوگیری می‌کنند.
نمونه‌هایی از استاتین‌ها عبارتند از:
- آتورواستاتین (Lipitor)
- فلوواستاتین (Lescol)
- روزوواستاتین (Crestor)
- سیمواستاتین (Zocor)
همچنین ممکن است پزشکان داروهای دیگری را برای کلسترول بالا تجویز کنند، از جمله:
- نیاسین
- رزین‌های اسید صفراوی یا مواد تجزیه‌کننده ، مانند کلسوالام (Welchol) ، کلستیپول (Colestid) یا کلستیرامین (Prevalite)
- مهارکننده‌های جذب کلسترول مانند ازتیمایب (Zetia)
برخی از داروها محتوی ترکیبی از داروها برای کاهش جذب کلسترول بدن از مواد غذایی و کاهش تولید کلسترول کبدی هستند. مثلا داروی ترکیبی ازتیمیب و سیمواستاتین (Vytorin).
چگونه می‌توان کلسترول را به طور طبیعی کاهش داد؟
در برخی موارد می‌توان بدون مصرف دارو، کلسترول را کاهش داد. مثلا تنها گاهی داشتن یک رژیم غذایی مغذی، ورزش منظم و پرهیز از استعمال دخانیات می‌تواند کافی باشد.
همچنین عده‌ای دیگر معتقدند که برخی مکمل‌های گیاهی و غذایی ممکن است در کاهش سطح کلسترول مؤثر باشد، از جمله موارد زیر:
- سیر
- زالزالک
- گون
- مخمر قرمز برنج
- مکمل‌های گیاهی استرول و استنول
- سبوس جو دوسر، موجود در بلغور جو دوسر و جو دوسر
- پسیلیوم بور، در پوسته دانه پسیلیوم یافت می‌شود
- بذر کتان
با این وجود، سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) هیچ یک از این محصولات را برای درمان کلسترول بالا تأیید نکرده است. به همین دلیل تحقیقات بیشتری باید در این زمینه و در مورد میزان تأثیرگذاری آنها انجام شود.
بنابراین، همواره پیش از مصرف مکمل‌های گیاهی یا غذایی با پزشک مشورت کنید. زیرا در مواردی ممکن است با سایر داروهایی که مصرف می‌کنید تداخل داشته باشد.
چگونه می‌توان از کلسترول بالا جلوگیری کرد
گرچه نمی‌توان عوامل خطرسازی همچون وراثت و ژنتیک را برای کلسترول بالا کنترل کرد، اما باز هم عواملی همچون سبک زندگی قابل مدیریت هستند.
توصیه‌هایی برای کاهش خطر ابتلا به کلسترول بالا:
_ دنبال کردن یک رژیم غذایی مغذی سرشار از کلسترول و چربی‌های حیوانی کم و پر‌فیبر
_ خودداری از مصرف زیاد الکل
_ وزن سالم
_ تمرین منظم
_ نکشیدن سیگار
همچنین باید به توصیه‌های پزشک در مورد آزمایش دوره‌ای کلسترول توجه داشته باشید. زیرا از افرادی که در معرض خطر ابتلا به کلسترول بالا یا بیماری کرونر قلبی هستند، خواسته می‌شود تا سطح کلسترول خود را به طور منظم آزمایش کنند.
نگاهی کلی به مسئله کلسترول بالا
کلسترول بالا، در صورت عدم درمان مشکلاتی جدی برای سلامتی فرد ایجاد کرده و حتی منجر به مرگ نیز می‌شود. اما درمان در مدیریت بیماری بسیار مؤثر است و در بسیاری از موارد به بیمار کمک می‌کند تا از عوارض آن جلوگیری کنید.
در صورتی که می‌خواهید بدانید آیا کلسترول بالایی دارید یا خیر، از پزشک بخواهید که سطح کلسترول شما را آزمایش کند و اگر کلسترول بالا را برای شما تشخیص دادند، در مورد گزینه‌ها و روش‌های درمانی مؤثر از ایشان راهنمایی بگیرید.
سپس، به منظور کاهش خطر و عوارض ناشی از کلسترول بالا، سبک زندگی سالم را در پیش گرفته و برنامه‌های درمانی توصیه شده توسط پزشک را دنبال کنید. داشتن یک رژیم غذایی متعادل، ورزش منظم و پرهیز از دخانیات در رسیدن و حفظ سطح کلسترول سالم کمک می‌کند. همچنین رعایت این موارد حتی در کاهش خطر ابتلا به کلسترول بالا بسیار مؤثر است.
منبع: healthline.com / ترجمه: فاطمه شهابی
